6 Şubat Aziz Fotios

Fotios I (Yunanca: Φώτιος, Phōtios; yaklaşık 810 – yaklaşık 893) ayrıca Photius ya da Photios olarak da okunur, 858’den 867’e ve 877’den 886’ya kadar Konstantinopolis Patriği.

Aziz Fotios Altınağızlı Yuhanna’dan sonra en güçlü ve etkili Konstantinopolis Patriği olarak kabül edilir. Zamanının en önemli düşünürüdür, “9. yüzyıl rönasansının yol gösteren ışığıdır”.^[1] Slavların, Hristiyan olmasında ve Ortodoks Kilisesinin, Katolik Kilisesinden ayrılmasında merkezi bir rol oynamıştır.^[2]

Fotios, Konstantinopolisli soylu bir aileye mensup iyi eğitim almış birisidir. Fotios’un büyük amcası, önceki Konstantinopolis Patriği Tarasius’tur.^[3] Keşiş olmaya niyet etmiştir, fakat alim ve devlet adamı olmayı seçmiştir. 858 yılında III. Mikhail, Konstantinopolis Patriği İgnatius‘u görevden aldı ve Fotios bu meslekten biri olmayarak bu göreve atandı.^[4] Papa ile imparator arasındaki güç savaşının ortasında, İgnatius göreve yeniden getirildi.^[4] İgnatius’un 877 yılında ölümünden sonra Fotios, İmparatorun emri ile bu makama geri döndü.^[4] Yeni Papa VIII. Ioannes, Fotios’un makama geri dönmesini onayladı.^[5] Yalnızca Katoliklerin kabul ettiği Dördüncü Konstantinopolis Konsili‘nde aforoz edilmesi yasalaştı.^[4] Doğu Ortodoksların kabül ettiği aynı sıra numaralı ikinci konsilde bu kararın tersi yasalaşmıştır.^[4] Böylece iki tane Dördüncü Konstantinopolis Konsil ile, birleşmişliğin göstergesi ilk yedi Ekümenik konsil serisi sona ermiştir.

Kiev Aya Sofya Katedrali‘nde bulunan bir freskte yer alan Aziz Fotios ikonası

Din Dışı Hayatı

Fotios’un hayatı hakkındaki ana kaynakların çoğu ona düşman kişilerce yazılmıştır. Modern araştırmacılar bu nedenle bu kaynaklara dikkatli yaklaşırlar^b[›] Fotios’un orjini ve erken yılları hakkında çok az şey bilinmektedir. Bildiklerimiz, Konstantinopolisli soylu bir aileye mensup olduğu, büyük amcasının, İmparatoriçe İrene ve İmparator I. Nikeforos dönemlerinde 784 yılından 806 yılına kadar Konstantinopolis Patrikliği yapan Tarasius olduğudur.^[6] İkinci Bizans İkonoklazm sırasında, babası Sergios resimlere saygı duyan (iconophiles) olduğu için ailesi sıkıntı yaşamıştır. Sergios’un ailesi 842 yılında ikonaların tekrar yerine konmasından sonra göze girmişlerdir.^[7] Belirli araştırmacılar, Fotios’un, en azından bir parçasının, Ermeni olduğunu belirtir.^c[›] Bizans yazarları, İmparator III. Mikhail‘ın bir keresinde sinirli bir şekilde Fotios’u “Hazar-yüzlü” diye çağırdığını yazarlar. Bunun genel bir hakaret mi yoksa kökeni ile ilgili mi olduğu açık değildir.^[8]

Fotios, mükemmel bir eğitim almasına rağmen, bu eğitimi nasıl aldığına dair elimizde bilgi yoktur.^d[›] Teoloji, felsefe, grammer, hukuk, doğa bilimleri ve tıp konuları üzerine sahip olduğu ünlü kütüphane, onun muhteşem bilginliğinin kanıtıdır.^[9]

Birçok araştırmacı, Fotios’un Konstantinopolis Üniversitesi Magnaura ya da başka bir Üniversitesitede ders vermediğinine inanır;^[10] Vasileios N. Tatakis, patrik olduğu dönemde bile Fotios’un “öğrenmeye çok arzulu genç öğrencilere” evinde, “öğrenimin kalbinde”, ders verdiğini belirtir.^[9]

Fotios, genç iken, manastır hayatına özendiğini fakat onun yerine din dışı bir kariyer seçtiğini söyler. Bu kariyer muhtemelen erkek kardeşi Sergios’un, kocası Theofilos‘un 842 yılında ölmesi ile İmparatoriçe olan Theodora‘nın kız kardeşi İrene ile evlenmesi ile açılmıştır. Fotios, önce muhafız alayının komutanı (prōtospatharios) sonra baş imparatorluk sekreteri (protasēkrētis) olmuştur. Belirsiz bir tarihte, Fotios, Bağdat‘ta bulunan Abbasiler‘e giden elçi heyetine katılmıştır.^[11]

Konstantinopolis Patrikliği

Bu sikke Teodora’nın naipliği sırasında bastırılmıştır. Naip olan annesi sikkenin bir tarafında ve kızkardeşi Thekla ile genç III. Mikhail resimleri sikkenin arkasındadır.

Fotios’un kilise kariyeri Caesar Bardas ve yeğeni genç İmparator Mikhail’ın 856 yılında Theodora‘nın yönetimine son vermesi ile yükselmeye başlamıştır. 858 yılında Bardas, kendisini İgnatius‘un muhalefeti ile karşılaştı. İgnatius, dul gelini ile ilişkisi olduğu gerekçesiyle Bardas’ın Aya Sofya‘ya girişine izin vermiyordu. Buna cevap olarak, Bardas ve Mikhail, İgnatius’un görevden alınıp, ihanet ile suçlanmasını sağlayıp patriklik makamının boşalmasını sağladılar. Makam, kısa sürede Bardas’ın akrabası Fotios tarafından dolduruldu. Fotios, 20 Aralık 858 tarihinde din adamı oldu, dört gün içinde başarılı şekilde okuyucu, kıdemsiz diyakoz, diyakoz ve rahip oldu. Noel günü Konstantinopolis Patriği oldu.^[12]

İgnatius’un görevden alınması ve Fotios’un hızlı yükselişi skandala ve Ekümenik ölçekte kiliselerin bölünmesine neden oldu. Papa ve diğer batı piskoposları İgnatius’un tarafında yer aldı. İgnatius’un formal kilise mahkemesi sonucu görevden alınmaması Fotios’un seçimini kanunsuz kıldı. Sonuçta, kıdemli patrik olarak Papa I. Nikolas, Fotios’un seçiminin hukukiliğini belirlemek için sürece dahil oldu. Elçileri, konuyu araştırma göreviyle Konstantinopolis’e gitmek için yola çıktılar. Ancak vardıklarında, Fotios’un yerine yerleşmiş buldular ve 861 yılında toplanan sinodun kararların kabüllenmek zorunda kaldılar. 863 yılında Roma’da toplanan sinod, Fotios’u görevden aldı ve İgnatius’u tüm yetkileri ile tekrar atadı. Dört yıl sonra, Fotios bir konsil toplayarak Papayı, Kutsal Ruhun çifte tabiyatı hakkındaki sorular üzerine kafir olduğu temeli ile aforoz etti.^[13]

Durum, ayrıca papalığın tüm kilise üzerinde yetkisinin sorgulanması ve yeni Hıristiyan olan Bulgarlar üzerinde kimin yetkili olduğu tartışması ile daha çetrefilli bir hal aldı. Papa Nikolas, Fotios’un görevinden ayrılması üzerine odaklandı, güç üzerine ihtiras suçlamaları ile çok sert saldırılarda bulundu.^[14]

Basileios, oğlu Konstantin ve ikinci karısı imparatoriçe Evdokia İngerina.

Fotios’un hamisi Bardas‘ın 866 yılında, İmparator III. Mikhail‘ın ise 867 öldürülmesi ve Makedonyalı Basileios‘un tacı ele geçirmesi ile değişti. Fotios, yalnızca Bardas ve Mikhail tarafından korunduğu için değil fakat Basileios’un papa ve batı imparatorları ile müttefiklik arayışı nedeniyle, patriklikten alındı. Fotios, makamı bıraktı ve Eylül 867 tarihine kadar sürgün yaşadı. İgnatios, 23 Kasım’da yeniden patrik oldu. Fotios, 869-870 Konsillerinde lanetlendi. İgnatios, ikinci patriklik döneminde, Fotios’un politikalarına yakın politika izledi.

Aforoz edilmesinden çok uzun sürmeyen bir süre sonra, Basileios ile ilişkilerini düzeltti ve imparatorun çocuklarının hocası oldu. Fotios’un sürgünde Skepi manastırında yazdığı günümüze ulaşan mektuplarında, imparatorun kendisine patriklik makamını geri vermesi için kulis yaptığı görülmektedir. İgnatios’un biyografi yazarı, Fotios’un Basileios’un kökleri ve soyu hakkında bir evrak uydurup, arkadaşı bir kütüphanecinin yardımı ile imparatorluk kütüphanesine koydurduğunu iddia eder. Bu dökümana göre, imparatorun ataları herkesin bildiği gibi köylü olmayıp, Ermeni Arsacid Hanedanından gelmektedir.^[15] Doğru ya da yanlış bu hikâye Basileios’un Fotios’a ister edebi ister ideolojik bağımlılığını ortaya çıkarmaktadır. Fotios, geri çağrılmasından sonra, İgnatios ile buluştu ve halka uzlaştıklarını açıkladılar. İgnatios, 23 Ekim 877 tarihinde öldü. Üç gün sonra Fotios, patriklik tacını giydi. Shaun Tougher, bu noktada Basileios’un artık ona bağlı değil aksine yönlendirdiğini belirtir.^[16]

Fotios, Kasım 879 yılında Konstantinopolis’te toplanan konsilde, Hıristiyan dünyasından resmi bir kabül görmüştür. Papa VIII. Ioannes‘in elçileri katılmışlar, Fotios’un yasal patrik olduğunu açıklayan Latin görüşleri ile sansürlenmiş bir onay hazırlanmışlardır. Patrik, Papa’dan özür, yeni Hıristiyan olan Bulgarlar üzerinde kimin yetkili olduğu, Kutsal Ruh’un hem Baba, hem de Oğul’dan kaynaklandığı (filioque) dşüncesinin İznik amentüsüne sokulması gibi Batı ve Doğu kiliseleri arasındaki çekişmenin ana konularda ılımlı bir duruş sergilemiştir. Gerçekte, Fotios Papa’dan özür dilememiş, filioque kabul etmemiştir. Bulgaristan’ın 870 yılında bağımsız kiliseliğini güven altına alarak Bizans usulüne dönüşü ile, onay sadece kağıt üzerinde kalmıştı. Bulgaristan Kralı I. Boris‘in izni olmadan, papalığın iddialarını hayata geçirmesi mümkün değildi.

Aya Sofya‘daki bir mozaikte VI. Leon.

Basileios ile ardılı VI. Leon arasındaki çekişmede, Fotios Basileios tarafını tutumuştur. 883 yılında, Basileios, Leon’u komplo kurmakla suçlayıp, saraya hapsetmiş ve kör ettirmek istemiştir. Leon’un metresi Zoe’nun babası Zaoutzaina Zaoutzes ve Fotios onu bunu yapmaktan vaz geçirmişlerdir.^[17] 886 yılında, Basileios birçok bürokratın dahil olduğu bir komployu ortaya çıkardı ve cezalandırdı. Bu komplo, Leon’u kapsamamıştır fakat Fotios, Basileios’un otoritesine karşı yapılan bu komplonun katılımcılarından biriydi.^[18]

Basileios, 886 yılında resmi söyleme göre bir av kazasında öldü. Warren T. Treadgold ise İmparator olup, aynı zamanda hocası olan Fotios’u görevden alan Leon tarafından hazırlanan bir entrika sonucu öldürüldüğünü gösteren kanıtlar olduğuna inanır.^[19] Fotios’un yerine İmparatorun kardeşi Stephanos, Konstantinopolis Patriği olmuştur. Fotios, Ermenistan‘da Bordi’de bir manastıra sürgüne gönderilmiştir. Papa V. Stefen ile yaptığı mektup alış verişinde, Fotios, Leon’un onun istifa etmesini sağladığını onaylar. 887 yılında, Leon bir mahkeme ile Fotios’u ihanet ile suçladı. Ancak hiçbir suçlama kanıtlanamadı. Ana tanık Theodore Santabarenos, Fotios’un 883 yılında Leon’un iktidardan düşmesinin arkasında olduğuna dair tanıklık etmeyi reddetmiştir. Mahkemeden sonra, imparatorun gazabını çekmiştir. Persona non grata Fotios’u manastırda emekliliğe zorlamıştır. Ancak, hayatının kalan kısmında hakarete uğramışlığı devam etmemiştir.^[20]

Fotios, sonraki birkaç yılda itibarını iade eden Leon’un hükümdarlığında, kariyerini yazar olarak devam etmiştir. 888 yılında yazılan bir tekstte, imparator, Fotios’u yasal piskopos olarak betimler.^[21] İtibarının iade edildiğine bir başka kanıt, Fotios’un ölümünde cesedinin Konstantinopolis’e gömülmesine izin verilmesidir. İgnatius’un anti-Fotios biyografi yazarına göre, Fotios’un taraftarları, onu ölümünden sonra “Aziz” yapmak için uğraşmışlardır.

Doğu Ortodoks Kilisesi, Fotios’u aziz ilan etmiştir. Yortu günü 6 Şubattır.

Notlar

^  a:  Fotios’un kesin doğum ve ölüm tarihi bilinmemektedir. Doğumunu çoğu kaynak yaklaşık 810 diğerleri 820 olarak gösterir. Ölümü ise 890 ile 895 arasıdır. (Muhtemelen 891 ya da 893)^[22]

^  b:  Bu durum pseudo-Simeon’un Kronikler adlı kitabında çok belirgindir. Yazar, Fotios’un Yahudi bir büyücü ile ruhunu satması karşılığı bir anlaşmaya vardığını ve eğitimini tamamladığını yazar.^[23]

^  c:  David Marshall Lang, “Fotios […] Ermeni kökenli birçok Bizans alimden sadece bir tanesidir.” demektedir.^[24] Peter Charanis ise “Gramerci Yannis, Fotios, Sezar Bardas and Felsefeci Leo ana aktörler olarak gözükmektedir. Dördü de, en azından bir parçaları, Ermeni kökenlidir […] Fotios, annesi Arshavir kızı İrene’dir, Arshavir, İmparatoriçe Theodora ve Bardas’ın kızı Calomaria ile evlenmiştir.”^[25] Nicholas Adontz, “Arshavir, Fotios’un amcasının Gramerci Yannis’in kardeşi Arshavir ile karıştırılmamasını vurgular.”.^[26]

^  d:  G.N. Wilson, Matematikçi Leo’yu öğretmeni kabul eder. Fakat Paul Lemerle, Leo’nun Fotios’un eğitiminden sorumlu tek kişi olmadığını not eder.^[27]

Kaynakça

1. ^ Andrew Louth, Greek East, 159; C. Mango, Byzantium, 168
2. ^T. Treadgold, Review, 1100
3. ^ Byzantium: the Imperial centuries, AD 610-1071 By Romilly James Heald Jenkins Publisher: University of Toronto Press ISBN 978-0802066671 [1]
4. ^ ^{a b c d e} “Photius.” Cross, F. L., ed. The Oxford dictionary of the Christian church. New York: Oxford University Press. 2005
5. ^ Durant, Will. The Age of Faith. New York: Simon and Schuster. 1972. p. 529
6. ^ Photios, Epistola II, CII, 609
   * S. Tougher, The Reign of Leo VI, 68
7. ^ Tougher, The Reign of Leo VI, 68
8. ^M. Dunlop, History of the Jewish Khazars, 194; A. Fortescue, The Orthodox Eastern Church, 146-147
9. ^ ^{a b}N. Tatakis, Byzantine Philosophy, 102
10. ^ Mango, Byzantium, 168-169; W.T. Treadgold, Review, 1100
11. ^ Plexidas, Introduction, 17; J. Shepard, Spreading the World, 235
12. ^ Tougher, The Reign of Leo VI, 69
13. ^ Fortescue, The Orthodox Eastern Church, 147-148; A. Louth, Greek East and Latin West, 171; S. Tougher, The Reign of Leo VI, 69
14. ^ East and West: The Making of a Rift in the Church : from Apostolic Times Until the Council of Florence pg 146 By Henry Chadwick Published by Oxford University Press, 2003 ISBN 9780199264575 [2]
15. ^ Treadgold, History of the Byzantine State, 457
16. ^ Tougher, The Reign of Leo VI, 70-71
17. ^ Treadgold, History of the Byzantine State, 460
18. ^N. Vlyssidou, Nicholas Mystikos’ Deposition, 33
19. ^ Treadgold, History of the Byzantine State, 461
20. ^ Tougher, The Reign of Leo VI, 84
21. ^ Tougher, The Reign of Leo VI, 85-86
22. ^ Mango, Byzantium, 169; I. Plexidas, Introduction, 15
23. ^ Symeon (?), Chronicle, PG 109, 732BC
    * I. Plexidas, Introduction, 15
24. ^M. Lang, The Armenians, 54
25. ^ Charanis, The Armenians in the Byzantine Empire, 27-28
26. ^ Adontz, Role of the Armenians, 66
27. ^ Lemerle, Byzantine Humanism, 159; I. Plexidas, Introduction, 16

Vikipedi, özgür ansiklopediden alıntıdır.

6 Şubat Aziz Fotios

düşünür