Çıkış Hangi Tarihte Oldu?
Kuşkusuz Tevrat’ın en akılda kalan hikayelerinden biri Musa ve Firavun’un kapışması, ve akabinde Mısır’dan kurtulan İbrani halkının çıkışı. Peki bu çıkış hangi tarihte oldu? Çıkış’ı arkeolojik olarak yorumlarken iki tarih öne çıkar. Biri M.Ö. 1260’da II.Rameses dönemi, diğeri ise M.Ö. 1446’da -kullandığımız Mısır kronolojisine göre- III.Tutmosis veya II.Amenhotep dönemi. Peki hangisi doğru? Bu tarihi tespit edebilmek mümkün mü? II.Rameses dönemini savunan tarihçiler genellikle İbranilerin inşaat ettiği Pi-Rameses ve Pithom kentlerini arkeolojik olarak keşfedilen Rameses kentiyle bağdaştırırlar. Fakat bu görüş adların benzerliğinden dolayı bir varsayımdan yola çıkar. Kaldı ki Tevrat’taki Pi-Rameses şehri bir depolama kenti olarak tasvir edilirken, günümüzün Rameses’i muazzam arkeolojik boyutları olan bir başkenti göstermektedir. Peki M.Ö. 1446 tarihi neden daha olasıdır? Kısaca arkeolojik ve tarihi kayıtların verilerine bakalım:
- 1.KRALLAR 6:1 AYETİ: “İsrail halkı Mısır’dan çıktıktan dört yüz seksen yıl sonra, Süleyman, krallığının dördüncü yılının ikinci ayı olan Ziv ayında RAB’bin Tapınağı’nın yapımına başladı.” Bu ayette verilen tarih Süleyman’nın krallığının dördüncü senesi yani M.Ö. 966 yılıdır. Basit bir matematik hesabıyla (480 ekleyerek) Mısır’dan çıkış tarihi M.Ö. 1446 yılı olarak karşımıza çıkmaktadır. M.Ö. 1260 tarihini savunanlar bu ayet’teki 480 seneyi 12 nesil olarak yorumlar. Her 40 senenin aslında bir kuşağı temsil ettiğini söyler. Fakat 1. Krallar 6:33-37′i dikkatli okunduğunda Çıkış döneminden Süleyman’a kadar aslında 19 nesil geçtiği anlaşılmaktadır.
- SOLEB “YAHVE” YAZITI: Soleb’deki YAHVE yazıtı M.Ö. 1400 seneleri civarı, yani III. Amenhotep dönemindendir. Bu şunu gösteriyor: III. Amenhotep’in kendisi veya katipleri bu ilahın ismini bir şekilde duymuşlardı ki böylece bunu yazıta geçirmişlerdi. M.Çıkış 5:22’de ilginç bir detay keşfediyoruz: “Firavun, ‘RAB (YHV) kim oluyor ki, O’nun sözünü dinleyip İsrail halkını salıvereyim? RAB’bi (YHV’yi) tanımıyorum. İsrailliler’in gitmesine izin vermeyeceğim…” diyor. Çıkış firavunu II.Rameses olsaydı şüphesiz bu ismi bilirdi çünkü Rameses 13.yy hüküm sürdürmüş Soleb yazıtı ise M.Ö. 1400 senelerine aittir.
- BERLİN “İSRAİL” YAZITI: M.Ö. 1360-1400 senelerine ait bu yazıt “Aşkelon, Kenan, ve İsrail” isimlerini taşır. Yani İsrail halkından Kenan’a yerleşmiş bir ulus olarak bahseder. Bu bahis M.Ö. 1260 tarihli II.Rameses çıkışı tezini çürütmektedir.
- MERNEPTA STELİ: M.Ö. 1208’e ait bu Mısır dikilitaşından anlaşıldığına göre, “İsrail” bu aşamada halk veya kavimler topluluğu olup bir krallık veya şehir devleti değildir çünkü hiyeroglifte “ülke” yerine “yabancı halk” kullanılmaktadır. Bu da, M.Ö. 13.yy. da Hakimler bölümünde anlatılanları teyit edercesine İsrail’in o dönemde bir krallıktan ziyade yarı göçebe bir ulus olduğunu göstermektedir.
- YUSUF’UN SATILDIĞI ÜCRET: Tevrat’a göre Yusuf peygamberin köle olarak satıldığı ücret 20 şekeldir. Bu ücret Hamurabi yasasında (M.Ö. 18.yy.) geçen bir köle için istenilmesi gereken ücrettir. Bu Yusuf hikayesini tarihlendirmek açısından güçlü bir ipucudur. 16.-15.yy. kayıtlarında ise ücret 30 şekel olarak verilir. Tevrat’a göre Musa ve Yusuf arasında en az beş nesil geçmiştir. Bu verilerin ışığında 15.yüzyılda bir çıkış; 13.yüzyılda olası bir çıkışa göre daha mantıklıdır.
- KENAN ŞEHİRLERİ’NİN YIKIM TARİHİ: Son olarak II.Rameses döneminde varsayılan bir çıkış beraberinde bir çok problem getirir çünkü 13-11. yüzyıllar arası demir çağ Eriha veya Ai gibi Kenan kentleri ortalıkta yoktur ve çoktan yıkılmışlardır! Ai (Khirbet el-Maqatir) ve Eriha M.Ö. 16-15. yüzyıllar arası birkaç yıkılma izleri taşımaktadırlar. Bu Yeşu’nun dönemine denk gelmektedir ve Tevrat’ın iç kronolojisini tasdik eder.
*****
KAYNAKÇA:
- Wood, Bryant G. “The Biblical Date For The Exodus Is 1446 BC: A Response To James Hoffmeier.” Journal of the Evangelical Theological Society 50/2, Haztran 2007, sf. 250
- Ibid. “The Rise and Fall of the 13th Century Exodus-Conquest Theory.” Journal of the Evangelical Theological Society 48/3, Eylül, 2005, sf. 482.
- Türkçe Kutsal Kitap, Kitabı Mukaddes Şirketi & Yeni Yaşam Yayınları, Eski ve Yeni Çevirisi.
- Resim: Gospel Art Picture: “Moses Parting the Red Sea”
- http://inciltarihi.com/tevrat-arkeolojisi/misirdan-cikis/cikis-hangi-tarihte-oldu
